Memduh ÇELMELİ

dinkulturuahlakbilgisi.com

BİLGİ ve İNANÇ

Genel Olarak Bilgi Türleri

 Akıl

 Duyular

 Deney

 Gözlem

 Sezgi

 Sebep sonuç ilişkisi içinde

 objektif

 ölçülebilir

 gözlemlenebilir

 mantıksal olmalıdır.

Bilgi konusunda; Felsefe – Bilim Farkı

Felsefe  Bütüncül bakış açısına sahiptir.

Bilim  Parçalı bir yaklaşımı vardır.

Bilgi çeşitli alt birimlere bölünerek incelenir.

Matematik, fizik gibi.

Pozitivist Bilim Anlayışı; Tek gerçeklik olarak bilimi görür.

Bilimin, eninde sonunda her şeyi çözeceğini,

bilinmeyen hiçbir şeyin kalmayacağını savunur.

Pozitivist bazı bilim adamları, din ve metafizik gibi alanları

dışlamışlardır.

Gündelik

Dinsel

Teknik

Sanatsal Felsefî

Bilimsel

İslam’da Bilgi Kaynakları

Bilim her ne kadar görünen âlemde

insanlığa katkılar sunsa da dinin ve vahyin

bireysel ve toplumsal işlevlerini hiçbir

zaman yerine getiremez.

dinkulturuahlakbilgisi.com

Sezgi ve

deneyime

dayalı.

Kısmen öznel,

kısmen nesnel.

İnanca, imana

dayalıdır.

Özneldir.

Yeteneğe,

beceriye

dayalı.

Nesneldir.

Hayal gücü ve

sezgiye dayalı.

Özneldir.

Gözlem ve

deneye dayalı.

Nesneldir.

Akıl

yürütmeye

dayalı.

Özneldir.

Bilim Dünyasına

Göre Bilgi

Felsefeye Göre

Bilginin Kaynağı

Aklın Bilgiye Ulaşma Yöntemleri

Karşılaştırma

Kıyaslama

Genel

ilkelerden tek

tek olaylar

hakkında

yargıya ulaşma

Tümevarım

Tümdengelim Kıyas

Tek tek

olgulardan

genele

ulaşma

 Bilgiler duygu, tutum ve davranışlara doğrudan etki eder. İnsanın kendisini ve çevresini inşa

etmede temel aldığı bilgi doğru değilse yaşamı yanlış üzerine kurulur.

 İslam’ın temel amaçlarından biri, doğru bilgilere ulaştırmak ve yanlışlardan insanı korumaktır.

Doğru bilgi sahibi insan, Allah'a ve onun yarattıklarına karşı sorumluluklarının bilincinde olur.

Hâdis Bilgi

(Yaratılmışların bilgisi)

Kadim Bilgi

(Allah’ın sınırsız bilgisi)

İslam Düşüncesinde Bilgi Türleri

Hâdis ile Hadis karıştırılmamalı:

Hâdis  Sonradan olan, yaratılmış.

Hadis  Hz. Muhammed’in sözleri.

“Biz emaneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler,

(sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi…”

 Bilgi, İslam âlimleri tarafından ilim ve marifet kavramlarıyla ifade edilmiştir.

 İlim  Bir şeyi olduğu gibi ve gerçeğe uygun şekilde bilmektir.

 Marifet  Bir şey hakkında düşünerek derin bilgi ve anlayışa ulaşmaktır.

«İlim öğrenmek kadın erkek her

Müslümana farzdır.» Hz. Muhammed (s.a.v)

Doğru Haber

(Haberi sadık)

Selim Akıl

(Aklı Selîm)

Sâlim Duyular

İslam’a Göre Bilginin Kaynakları

(Bilgi Edinme Yolları)

1- Vahiy

2- Mütevatir Haber

Doğru karar vermeyi

sağlayan, yaratılıştaki

temizliği koruyan akıl

İşitme, görme, koku

alma, tatma ve

dokunma duyuları

“Öğreten, öğrenen, dinleyen ya da ilmi

Seven ol, beşincisi olma, helak olursun!”

Hz. Muhammed (s.a.v)

İslam’da Bilgi Kaynakları

dinkulturuahlakbilgisi.com

İlim : Bilme

Âlim : Bilgili kişi

Ulema : Bilgili kişiler

Allâme : Çok iyi bilen

Mâlum : Bilinen şey

Muallim : İlim Öğreten

Her şeyi BİLEN

“Yaratan rabbinin adıyla oku! O, insanı alaktan (döllenmiş hücre) yaratmıştır. Oku!

Kalemle (yazmayı) öğreten, (böylece) insana bilmediğini bildiren rabbin sonsuz

kerem sahibidir.” (Alak, 1-5) (Bu, Kur’an’ın ilk inen ayetleridir. «OKU» Kur’an’ın ilk emridir)

İslam'da Bilgi Edinmenin Amacı

İnsanın kendini, yaratanını, evreni tanıması,

dünyayı imar edip güzel ve yararlı işler yapmasıdır.

 Dinî sorumluluğun ön şartı akıl ve irade sahibi olmaktır. «Aklı olmayanın dini (sorumluluğu) yoktur.» (Hadis)

 “Kur’an’da “…Ey akıl sahipleri!...”, “…düşünmüyor musunuz?”, “… aklınızı kullanmıyor musunuz?”,

“Bu Kur’an, ayetlerini düşünsünler ve akıl sahipleri öğüt alsınlar diye sana indirdiğimiz

mübarek bir kitaptır.” ayetleri akla, düşünmeye vurgu yapmaktadır.

 Kur’an, bilgiyi ve aklını doğru kullanmayan insanları «sağır, dilsiz ve kör» olarak niteler.

 Hz. Muhammed (s.a.v.) “Üç kişiden sorumluluk kaldırılmıştır: Şifa buluncaya kadar akıl

hastasından, bülûğ çağına erinceye kadar çocuktan ve uyanıncaya kadar uyuyandan”

İslam’a Göre Bilginin Kaynakları: 1- Selim Akıl (Aklı Selim)

 Vehim (Kuruntu), Hayal, Nefsî istekler :

“Onların çoğu zandan başka bir şeye uymaz. Şüphesiz zan, haktan (ilimden) hiçbir

şeyin yerini tutmaz. Allah onların yapmakta olduklarını pek iyi bilendir.” (Yûnus, 36)

 Taklit. Kalabalıkların kabulleriyle sorgulamadan hareket etme.

“…Onlar yalnız zanna ve nefislerin arzusuna tâbi oluyorlar. Andolsun ki, kendilerine,

Rableri katından yol gösterici gelmiştir.” (Necm, 23)

 .Selim akıl, «fıtrat» kavramı ile ilişkilidir. Fıtrat, Doğuştan hakikati ayırt etme ve İslam’ı kabul etme kabiliyetidir.

“Her çocuk fıtrat üzere doğar…” hadisi insanın temiz (selim) bir karakterde yaratıldığına işaret eder.

 Akıl, yaratılışı, ölüm ötesini, dinin inanç ve ibadet esaslarını tek başına kavrayamaz. Akıl, Allah’ı hakkıyla

tanımada, O’na kullukta insana rehberlik etmelidir. Bu da aklın selim olmasıyla mümkündür.

Aklın Bütünüyle Kavrayamadığı, Yanılabildiği, Hataya Düştüğü Durumlar

dinkulturuahlakbilgisi.com

 Selim akıl, insanın doğru karar vermesini sağlayan, herhangi bir olumsuzluktan, ortamın

kötülüğünden etkilenmeyen, yaratılışındaki temizliğini ve safiyetini koruyan akıldır.

 İslam’da, aklın kendinden beklenen işlevleri görebilmesi için  «Akl-ı selim» olması gerekir.

«Önemli olan akıllı olmak değil   aklı yerinde kullanmaktır.» (Descartes)